Cấu trúc của da, các tầng lớp và vai trò chức năng da

Da chiếm diện tích và trọng lượng lớn nhất trong các cơ quan của cơ thể (che phủ gần 2m2 và nặng bằng 1/6 trọng lượng cơ thể), bao gồm hai lớp chính: lớp biểu bì và lớp trung bì. Da thực hiện ba chức năng thiết yếu: bảo vệ, điều hòa nhiệt độ, và cảm giác. Tất cả các chức năng này đều bị ảnh hưởng khi da bị tổn thương. Bài viết sau của Eucerin sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cấu trúc da, các tầng lớp và chức năng của da đối với cơ thể.

>>> Xem thêm: Quy trình 14 bước chăm sóc da chuyên sâu tại nhà hiệu quả như spa

Thông tin về cấu trúc của da và vai trò của làn da chi tiết, cụ thể như sau:

Cấu trúc của da

Da được cấu tạo nên bởi nhiều lớp khác nhau:

• - Biểu bì: Là lớp da ngoài cùng, gồm 5 lớp tế bào: lớp đáy, lớp gai, lớp hạt, lớp bóng và lớp sừng.
• -Trung bì: Gồm hai phần chính là lớp nhú và lớp lưới.
• - Lớp mô dưới da: Gồm có mô mỡ, chứa các nang lông và các tiểu thể Vater-Pacini (còn gọi là cơ quan thụ cảm).

Thông qua cấu trúc này, da thực hiện nhiều chức năng vô cùng thiết yếu cho cơ thể.

Cấu trúc của da gồm 3 lớp: biểu bì, trung bì và hạ bì (Nguồn: Eucerin)

Chức năng của da

Làn da rất quan trọng đối với sức khỏe và tinh thần của chúng ta. Một làn da khỏe hoạt động như một rào cản giữa thế giới bên ngoài và bên trong cơ thể, và là sự bảo vệ cơ thể đầu tiên và tốt nhất.

Da có các chức năng chính như sau:

- Bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân bên ngoài, bao gồm:

• - Cơ, nhiệt, và các tác nhân có hại từ môi trường: Như là lớp ngoài cùng, lớp sừng của da đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi môi trường và hạn chế sự mất nước của biểu bì.
• - Mất mát độ ẩm và vitamin: Cấu tạo của da có chứa các nhân tố dưỡng ẩm tự nhiên (NMFs)- bắt nguồn từ tuyến bã nhờn của lớp sừng bao gồm lactic và ure. Những chất này gắn kết với nước và giúp duy trì được sự đàn hồi, sự vững chắc và mềm mại của da. Nếu các nhân tố này bị suy yếu, da sẽ mất đi độ ẩm. Khi độ ẩm của lớp sừng xuống còn  từ 8- 10%, da trở nên khô, sần sùi và có xu hướng bị nứt nẻ.
• - Tác hại từ bức xạ và tia UV: Khi da tiếp xúc thường xuyên với ánh nắng mặt trời, sự sản sinh sắc tố melanin ở lớp đáy tăng lên, da trở nên dày hơn để tự bảo vệ và chứng tăng sắc tố da có thể xảy ra. Tìm hiểu thêm ở ánh nắng mặt trời tác động đến da như thế nào.

- Điều hòa và cân bằng nhiệt độ cơ thể: Một trong những chức năng quan trọng của da là điều hòa nhiệt độ cơ thể, bảo vệ cơ thể khỏi nhiệt độ lạnh và nóng. Điều này được thực hiện thông qua sự thay đổi lưu lượng máu trong lớp mạch máu da. Khi thời tiết ấm, mạch máu giãn nở, da đỏ lên và hình thành mồ hôi trên bề mặt, giúp tản nhiệt. Ngược lại, trong tiết khí lạnh, mạch máu co lại, hạn chế mất nhiệt. Ngoaì ra, sự bài tiết và bay hơi của mồ hôi từ bề mặt da cũng góp phần làm mát cơ thể.

- Cảm nhận kích thích đau đớn và sự dễ chịu: Da là cơ quan "xúc giác" có khả năng cảm nhận các kích thích, từ đau đớn đến dễ chịu. Khi tiếp xúc với các tác nhân, da sẽ kích hoạt phản ứng tương đương. Điều này đặc biệt quan trọng đối với bệnh nhân mắc các bệnh lý về da, vì nhiều người có thể trải qua cảm giác đau và ngứa, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của họ.

Da không chỉ có chức năng thẩm mỹ, tạo nên ngoại hình quan trọng trong sinh hoạt và giao tiếp hàng ngày, mà còn đảm nhiệm nhiều vai trò khác:

• - Giám sát miễn dịch: Da đóng vai trò là một cơ quan miễn dịch quan trọng, chứa các cấu trúc và tế bào thiết yếu. Tùy thuộc vào phản ứng miễn dịch, nhiều loại tế bào và sứ giả hóa học (cytokine) sẽ được kích hoạt.
• - Chức năng sinh hóa: Da tham gia vào các quá trình sinh hóa, như tổng hợp vitamin D (cholecalciferol) khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Vitamin D cần thiết cho sự hấp thụ canxi và phốt pho, quan trọng cho xương khỏe mạnh. Ngoài ra, da cũng chứa các thụ thể cho hormone steroid (estrogen, progesterone, glucocorticoid) và vitamin A.
• - Các vật chất hóa học: khả năng đệm của màng hydrolipid và axit bảo vệ giúp bảo về cơ thể khỏi các chất hóa học có tính kiềm gây hại. Tìm hiểu thêm ở các nhân tố ảnh hưởng đến làn da.
• - Kháng vi khuẩn và vi rút: lớp sừng của biểu bì và các axit bảo vệ chống lại các loại vi khuẩn và nấm. Nếu có tác nhân nào đó vượt qua được rào cản đầu tiên thì hệ thống miễn dịch của da sẽ phản ứng lại.
• - Sự tái tạo: Da có khả năng phục hồi các vết thương.
• - Nguồn thức ăn: Các tế bào chất béo ở mô dưới da cung cấp các chất dinh dưỡng quan trọng. Khi cơ thể cần, những chất này sẽ được di chuyển đến các mạch máu và đưa đến nơi cần thiết.
• - Chức năng của xa về phương diện xã hội và tâm lý: Da đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo ấn tượng đầu tiên và đánh giá con người dựa trên vẻ ngoài. Qua lịch sử, làn da, bao gồm màu sắc và tình trạng như sẹo, đã trở thành yếu tố quyết định trong cách mọi người được nhìn nhận. Các bác sĩ cũng có thể phát hiện nhiều dấu hiệu bệnh tật qua đặc điểm làn da.

>>> Xem thêm: Phân biệt các loại da mặt với 6 cách đơn giản và cách chăm sóc

Vai trò chức năng của da (Nguồn: Eucerin)

Là cơ quan luôn luôn thay đổi, làn da bao gồm 3 lớp chính- biểu bì, hạ bì và mô dưới da - mỗi lớp lại bao gồm nhiều lớp thay thế. Các phần phụ của da như các nang và các tuyến mồ hôi, tuyến bã nhờn cũng đóng  những vai trò khác nhau trong chức năng tổng thể của da. Để củng cố hàng trào bảo vệ da thì luôn cần phải có các bước skincare cho da phù hợp.

Lớp biểu bì

Như là lớp da ở phía ngoài cùng mà chúng ta có thể nhìn và chạm vào được, lớp biểu bì bảo vệ chúng ta tránh khỏi các độc tố, vi khuẩn là tránh mất các chất lỏng cần thiết. Nếu da không được bảo vệ khỏi các yếu tố gây hại sẽ là cơ hội cho các loại mụn: mụn trứng cá, mụn đỏ trên da,  mụn đầu đen ở mũi, mụn bọc ở cằm, mụn bọc ở mũi,... xuất hiện. Lớp biểu bì bao gồm 5 lớp tế bào. Các tế bào được sản sinh ở lớp trong cùng, di chuyển đến bề mặt da. Từ đó, chúng phát triển và trải qua nhiều sự thay đổi. Quá trình này còn được biết như là quá trình sừng hóa (hay sự hình thành lớp sừng ở biểu bì), khiến mỗi lớp của tầng biểu bì trở nên khác biệt.

1. Lớp đáy (hay stratum basale): là lớp trong cùng của biểu bì nơi các tế bào keratinocyte được sản sinh.

2. Lớp tế bào gai (hay Stratum spinosum): các tế bào keratinocytes sản sinh chất sừng (các sợi protein) và trở nên có hình con suốt.

3. Lớp hạt (hay stratum granulosum): Quá trình sừng hóa bắt đầu- các tế bào sản sinh ra các hạt nhỏ và các hạt này di chuyển lên trên, biến đổi thành chất sừng và các lipid biểu bì.

4. Lớp bóng (hay stratum lucidium): Các tế bào bị ép nhẹ, trở nên bằng phẳng và không thể phân biệt được.

5. Lớp sừng (hay stratum corneum): Là lớp ngoài cùng của biểu bì, trung bình có khoảng 20 lớp da và các tế bào chết đã được dát mỏng, phụ thuộc vào vùng da của cơ thể. Những tế bào chết này bong ra thường xuyên trong quá trình tróc vảy. Lớp sừng là nơi cư trú của các tuyến mồ hôi và các tuyến bã nhờn.

Lớp da ở phía ngoài cùng được gọi là lớp sừng, nơi mà các tế bào chết thường bị bong ra (Nguồn: Eucerin)

Các tế bào ở lớp sừng thì được gắn kết với nhau bởi các lipid biểu bì. Những lipid này thì rất quan trọng để tạo nên một làn da khỏe mạnh: chúng tạo nên hàng rào bảo vệ và giữ được độ ẩm cho da. Khi các lipid bị mất đi, da khô hơn và cảm giác bị căng và sần sùi.

Biểu bì được bao phủ bởi chất nhũ tương gồm nước và lipid (chất béo) được biết như các màng hydrolipid. Lớp màng này giúp duy trì sự tiết mồ hôi và bã nhờn, giúp làn da được mềm hơn và hoạt động giống như hàng rào chống lại vi khuẩn và nấm.

Phần nước của màng này, như là các acid bảo vệ bao gồm:

• - Axit lactic và một số các amino axit từ mồ hôi
• - Các axit tự do từ dầu
• - Các amino axit, axit cacboxilic pyrrolidine và các nhân tố tạo độ ẩm tự nhiên khác (NMFs)- là nhân tố của quá trình sừng hóa.

Các tế bào bên trong lớp sừng thì được gắn kết với nhau bởi lipids, rất quan trọng trong việc giúp cho làn da khỏe mạnh (Nguồn: Eucerin)

Các axit bảo vệ giúp làn da khỏe mạnh, là môi trường axit nhẹ và có độ pH nằm trong khoảng từ 5.4 đến 5.9. Đây là môi trường lý tưởng cho:

Các vi sinh vật tốt cho da có thể phát triển mạnh và các vi sinh vật có hại sẽ bị tiêu diệt.

• - Sự hình thành các lipid biểu bì.
• - Các enzym kiểm soát quá trình tróc vảy.
• - Lớp sừng dễ dàng tự phục hồi khi nó bị tổn thương.

Bao phủ hầu hết các phần của cơ thể nhưng biểu bì chỉ có độ dày khoảng 0.1mm, vùng biểu bì chung quanh mắt mỏng hơn (0.05mm) và dưới bàn chân thì dày hơn (1-5mm). 

>>> Xem thêm: Thời tiết ảnh hưởng đến làn da của bạn như thế nào?

Lớp hạ bì (hay lớp mô mạch liên kết)

Hạ bì bao gồm một lớp dày trên lớp mô dưới da và một lớp có hình uốn lượn sóng ở dưới biểu bì (Nguồn: Eucerin)

Hạ bì thì dày, đàn hồi, là lớp giữa của da và bao gồm 2 lớp:

1. Lớp đáy (hay stratum reticulare): là vùng rộng và dày, nơi tiếp giáp với hạ bì.

2. Lớp lưới (hay stratum papillare): được định dạng hình làn sóng và tiếp xúc với biểu bì

Phần cấu trúc chính của lớp  hạ bì là sợi collagen, sợi đàn hồi và các mô liên kết- giúp cho làn da độ khỏe mạnh, linh hoạt mang đến sự  trẻ trung hơn cho da. Các cấu trúc này thì gắn chặt với một chất như gel (có chứa axit hyaluronic), có khả năng cao trong việc liên kết với phân tử nước giúp duy trì được thể tích của da.

Lối sống và các nhân tố bên ngoài như ánh nắng mặt trời và sự thay đổi nhiệt độ có tác động đến số lượng sợi collagen và sợi đàn hồi trong cấu trúc da. Khi chúng ta già đi, sự sản sinh sợi collagen và sợi đàn hồi  tự nhiên giảm xuống và chức năng gắn kết với các phân tử nước cũng bị suy yếu. Làn da lúc đó trông có vẻ thiếu săn chắc và nếp nhăn xuất hiện. Tìm hiểu thêm về các nhân tố ảnh hưởng đến làn da, ánh nắng mặt trời tác động lên làn da như thế nào và lão hóa da.
Lớp hạ bì đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài cũng như nuôi dưỡng  lớp ngoài cùng:

• - Lớp hạ bì dày, có cấu trúc giúp làm nhẹ đi các tác động từ bên ngoài và khi tổn thương xảy ra, chúng có chứa các mô liên kết giúp làm lành vết thương như nguyên bào sợi và dưỡng bào .
• - Là  nơi có chứa nhiều mao mạch máu giúp nuôi dưỡng biểu bì và loại bỏ chất thải.
• - Tuyến bã nhờn (nơi sản sinh dầu cho bề mặt da) và tuyến mồ hôi (nơi vận chuyển nước và axit lactic tới bề mặt da) thì đều được đặt tại lớp hạ bì. Các chất lỏng này kết hợp với nhau tạo nên lớp màng hydrolipid.

Hạ bì còn là nơi có các cơ quan:

• - Các mao mạch bạch huyết.
• - Cơ quan cảm nhận cảm giác.
• - Chân tóc: nơi tóc được phát triển.

>>> Xem thêm: Làn da cơ thể nhạy cảm – Hiểu các nguyên nhân và làm thế nào để bảo vệ làn da nhạy cảm trên cơ thể

Hạ bì bảo vệ cơ thể với miếng đệm của chúng, với khả năng nuôi dưỡng và loại bỏ chất thải cũng như chức năng đổ mồ hôi (Nguồn: Eucerin)

Mô dưới da (hay lớp mỡ dưới da)

Hạ bì cách ly cơ thể và là nơi chứa tế bào, kết cấu collagen và các mạch máu (Nguồn: Eucerin)

Lớp da ở phía trong cùng là nơi tạo ra năng lượng của cơ thể, đồng thời hoạt động như một tấm đệm và cách nhiệt cho cơ thể . Chúng bao gồm:

• - Các tế bào mỡ: gắn kết lại với nhau thành nhóm như  một lớp đệm.
• - Các sợi collagen đặc biệt (được gọi là vách mô hay đường ranh giới): bao gồm các mô liên kết mềm xốp giúp giữ các tế bào chất béo gắn kết  lại với nhau.
• - Các mạch máu.

Số lượng các tế bào chất béo ở mô dưới da thì khác nhau ở các vùng trên cơ thể . Hơn  nữa, sự tạo thành các tế bào này cũng khác nhau giữa nam và nữ,cũng như cấu trúc của các bộ phận khác của da.

Làn da khỏe mạnh, không có bất kì các vấn đề gì thì sẽ đều màu, cấu trúc da mềm mại, đủ độ ẩm,  là cơ quan cảm thụ tốt những va chạm, áp lực và nhiệt độ. Khi hàng rào tự nhiên của da bị suy yếu, chức năng bảo vệ và vẻ bên ngoài khỏe mạnh  của làn da sẽ bị tổn thương:

• - Da mất đi độ ẩm và độ đàn hồi và có thể nhìn và cảm thấy khô, thô, nứt và / hoặc chảy xệ.
• - Da ngày càng trở nên nhạy cảm hơn với các ảnh hưởng bên ngoài (mặt trời, sự thay đổi nhiệt độ) và đặc biệt dễ bị nhiễm trùng.

Làn da bị nhiễm trùng có thể trở nên sưng viêm, các tế bào đề kháng sẽ cố gắng để phục hồi hàng rào bảo vệ bị tổn hại và làm lành sự nhiễm trùng đó. Trong trường hợp mắc các bệnh như viêm da cơ địa và da đầu bị ngứa, các phương pháp điều trị đặc biệt thường được áp dụng để phá vở vòng luẩn quẩn khi bị ngứa và nhiễm trùng và giúp tái tạo lại hàng rào bảo vệ tự nhiên của da.

Da có cơ chế phục hồi và tái tạo khác nhau. Lớp đáy đảm bảo sự tái tạo biểu bì nhanh chóng, thông qua sự phân chia tế bào liên tục:

• - Nếu có bất kì tổn thương nào xảy ra đối với lớp da trên cùng, tổn thương đó (được biết như là sự ăn mòn) có thể lành lại mà không để lại sẹo.
• - Nếu tổn thương đến lớp hạ bì  và màng đáy bị ảnh hưởng (như các vết loét) thì sẹo sẽ được hình thành.

Quá trình lành vết thương thường tuân theo các giai đoạn liên tiếp sau đây:

• - Máu đông sẽ hình thành một lớp màng có bề mặt cứng dính vào vết thương (vỏ cứng hay vảy).
• - Các tế bào chết, tổn thương và các mô liên kết bị phá vỡ và bị phân hủy bởi enzym.
• - Các tế bào bảo vệ cơ thể hoạt động bằng cách tiêu biến các vi khuẩn có hại và các tế bào chết. Dịch  bạch huyết chảy kết dính các vết thương.
• - Các tế bào mới – bao gồm các mao mạch mới, các mô liên kết và sợi collagen- được hình thành trong quá trình tạo thành biểu mô. 

Giai đoạn cuối cùng có thể được khuyến khích và kích thích bằng cách sử dụng các sản phẩm giúp lành vết thương (như là dexpanthenol).

-- Tuyến bã nhờn: Tuyến bã nhờn nằm ở lớp hạ bì trong cấu trúc da và có mặt khắp cơ thể, ngoại trừ lòng bàn tay và lòng bàn chân. Thường kết hợp với nang lông, tuyến bã nhờn tiết ra chất nhờn giúp bảo vệ và bôi trơn da, tóc. Bản chất của bã nhờn gồm các thành phần chính như cholesterol, chất đạm, và chất điện giải, giúp giữ ẩm và chống thấm nước cho da. Những vùng như mắt, môi, dương vật và môi âm hộ không có tuyến bã nhờn tiếp giáp với nang lông.

- Tuyến mồ hôi: Cơ thể con người chứa khoảng 2-3 triệu tuyến mồ hôi, nằm ở lớp hạ bì. Các tuyến này bài tiết mồ hôi qua các ống dẫn quanh co, kết thúc tại lỗ chân lông trên da, tập trung nhiều ở nách, lòng bàn chân và lòng bàn tay. Mồ hôi giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể và bảo vệ da, với độ pH từ 5–6. Quá trình sản xuất mồ hôi bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm tâm lý như căng thẳng, lo âu.

- Tuyến mùi: hay còn gọi là tuyến mồ hôi apocrine, chủ yếu nằm ở nách, quanh núm vú và vùng sinh dục. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra mùi hương cơ thể đặc trưng, mùi này còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như mồ hôi và vi khuẩn trên da.

>>> Xem thêm: Cách chăm sóc da mặt hàng ngày với quy trình 9 bước cơ bản

Các tuyến trong cấu trúc của da (Nguồn: Eucerin)

Móng tay và lông, tóc cũng được coi là một phần trong cấu tạo của da, thuộc hệ thống liên kết, và được gọi là phần phụ của da.

Lông & tóc - Cơ quan có vai trò bảo vệ xúc giác

Lông & tóc có nhiều chức năng, từ bảo vệ cơ thể khỏi nhiệt độ lạnh đến đóng vai trò là một cơ quan xúc giác. Chúng phát triển từ lớp hạ bì của cấu trúc da, tại lớp nhú tóc, và sợi tóc mọc lên từ nang lông ở một góc nghiêng. Mỗi nang lông thường đi kèm với một tuyến bã nhờn và tuyến mùi. Lông & tóc có thể dựng lên khi cơ thể phản ứng với cảm giác lạnh hoặc sợ hãi, dẫn đến hiện tượng "nổi da gà.

Ở trẻ sơ sinh, cơ thể được phủ bởi lớp lông mịn gọi là lông vellus. Đến tuổi dậy thì, lông mọc dày hơn ở vùng sinh dục và mặt. Một số vùng trên cơ thể, như lòng bàn tay, bàn chân, móng tay, móng chân và môi, không có lông, gọi là da băng.

Tóc mọc khoảng 1cm mỗi tháng, qua 3 giai đoạn: giai đoạn anagen (tăng trưởng, 2-10 năm), giai đoạn catagen (chuyển tiếp, 2 tuần), và giai đoạn telogen (nghỉ ngơi, 3-8 tháng). Một nang tóc trải qua chu kỳ này đến 10 lần trước khi ngừng mọc. Mỗi người có thể mất đến 100 sợi tóc mỗi ngày.

>>> Xem thêm: Quy trình 7 bước chăm sóc da siêu đơn giản dành cho người mới

Móng tay - Cơ quan có vái trò bảo vệ và nắm bắt

Móng tay được hình thành từ các tế bào sừng hóa cứng của lớp biểu bì, giúp cầm nắm các vật nhỏ và bảo vệ đầu ngón tay, ngón chân khỏi những chấn thương. Móng tay trong suốt, với màu hồng nhạt từ máu lưu thông bên dưới. Phần móng hình lưỡi liềm màu trắng, gọi là lunula, không trong suốt. Lớp biểu bì nằm giữa móng và da, ngăn chặn vi khuẩn xâm nhập. Móng tay mọc nhanh hơn móng chân, khoảng 1mm mỗi tuần, trong khi móng chân mọc 0,5mm mỗi tuần.

Cấu trúc móng:

• - Tấm móng tay
• - Lớp móng
• - Gốc móng tay
• - Eponychium (biểu bì)
• - Hyponychium

>>> Xem thêm: Các Bước Skincare Ngày Và Đêm Chuẩn Nhất Cho Mọi Loại Da Mặt

Tóm lại, cấu trúc và chức năng của da đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ và duy trì sức khỏe của cơ thể. Với ba lớp chính gồm biểu bì, trung bì và hạ bì, da không chỉ là hàng rào bảo vệ cơ học, mà còn tham gia vào nhiều chức năng sinh lý quan trọng như điều hòa thân nhiệt, cảm giác, bài tiết và miễn dịch. Hi vọng với những kiến thức về cấu tạo và vai trò của da qua bài viết trên của Eucerin sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc chăm sóc và bảo vệ da, từ đó góp phần giữ gìn sức khỏe toàn diện và ngăn ngừa các bệnh lý về da.

Đừng quên theo dõi mục chuyên sâu về da của Eucerin để nắm bắt thêm nhiều kiến thức da cơ bản cũng như truy cập trang sản phẩm Eucerin để lựa chọn những sản phẩm chăm sóc da phù hợp, hiệu quả nhất. Eucerin luôn đồng hạnh cùng bạn trên hành trình hướng tới một làn da khỏe mạnh, rạng rỡ.